Top ve tüfekle yapılan savaş bitmiş, milli mücadele Cumhuriyetle taçlandırılmıştır. Osmanlı’dan devralınan borçlar ve ekonomiyi daha da bozan savaşların ardından ülke ekonomisi adeta bir enkazdan farksızdı. Bağımsızlık uğruna yapılan savaşlardan oldukça yorulan halk, toparlanma sürecindeydi.
Artık dışa bağımlılıktan kurtulup ekonomik bağımsızlığa kavuşmanın zamanı gelmişti. Milli anlayışla yürütülen ekonomik kalkınma çabaları sonucunda 15 yılda 46 fabrika kurularak ithalatın büyük ölçüde azaltılmasıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının temelleri atıldı.
İlk devrim kapitülasyonların kaldırılmasıydı
24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ve devrim niteliğindeki adımı olarak tarihe geçecektir. Kapitülasyonlar uzun yıllar ekonominin gelişmesini engellemiş, yabancı devletlerin çıkarlarını ön planda tutmuş, milleti ve devleti sürekli sömürmüştür. Lozan Antlaşması ile bu borç ödeme koşulları Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını etkilemeyecek şekilde güncellendi.
Ulusal ekonomi dönemi başladı
Genç cumhuriyet ekonomiyi, tarımı, ticareti, sanayi faaliyetlerini ve tüm bayındırlık işlerini bir bütün olarak ele alıyordu. Bu perspektiften bakıldığında ülke ekonomisinin geliştirilmesi yönünde önemli adımlar atılmış ve milli ekonomi dönemi başlatılmıştır.
Ekonomide planlı kalkınma göz önünde bulundurularak ilk beş yıllık plan 1933 yılında, ikinci beş yıllık plan ise 1937 yılında uygulamaya konulmuştur. Cumhuriyetin ilk 15 yılında yaşanan atılım üretime yöneliktir. halkın temel ihtiyaçlarını karşılayacak buğday, un, şeker gibi temel tüketim maddelerinin temini. Birinci Beş Yıllık Plan, özel teşebbüsün yeterli sermaye birikimi ve bilgi düzeyine ulaşamadığı bir ortamda sanayinin devlet müdahalesiyle yaratılmasının güzel bir örneğini teşkil etmektedir.
Atatürk döneminde çok değerli girişimlere imza atıldı
Ülkede yerli malı teşvik edilerek üretim-tüketim ve gelir-gider istikrarının sağlanması amaçlandı, yani ülke ekonomisi “denge bütçe” mantığıyla şekillendirilmeye çalışıldı. Aynı zamanda yerli ekonomiden tekrar vazgeçilmeden “karma ekonomi” yani devlet-özel sektör işbirliği hedeflendi. Bu dönemde gerçekleştirilen başlıca girişimler şunlardır:
-Türkiye İş Bankası’nın açılmasıyla milli bankacılığa ilk adım atıldı.
-Anadolu Demiryolları satın alınarak millileştirildi.
-Ulusal Ekonomi ve Araştırma Kurumu kuruldu.
-Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu.
-Ticaret ve Sanayi Odaları kuruldu ve daha sonra Türk Ticaret ve Sanayi Odaları Kongresi toplandı.
-İstatistik Genel Müdürlüğü kuruldu.
-Ekonomik konularda hükümete fikir vermek amacıyla çeşitli meslek kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan Ali Ekonomi Konseyi kuruldu.
– 1927 yılında Sanayii Teşvik Kanunu çıkarıldı.
-1930 yılında Sanayi Kongresi, 1931 yılında Ziraat Kongresi yapılmıştır.
Topyekün kalkınma hamlesiyle 1929-1938 yılları arasında ağır sanayi üretimi yüzde 152, toplam sanayi üretimi ise yüzde 80 arttı. Krom üretiminde yüzde 600 artışla rekor kırılırken, krom üretiminde yüzde 100 artış yaşandı. kömür ve yüzde 200’ü diğer madenlerde.
Ülkemizde demir üretimi yokken yıllık 180 bin tona kadar demir üretilebilmektedir. Şeker üretimi, fabrikaların kurulmasıyla 1926’dan itibaren 5 yılda neredeyse 200 kat artarak 5 bin 162 tondan 95 bin 192 tona çıktı. Dokuma alanında üretim artık ülke ihtiyacının yüzde 80’ini karşılarken, ithalat da 10 yılda beşte bire düştü.
Tekstil ürünleri ithalatı 1927’de 51,1 milyon lira iken, 1939’da 11,9 milyon liraya ulaştı. Sadece 5 yılda pamuk üretimi 50 kat, ipek üretimi 15 kat, yün üretimi ise 2 kat arttı. Pamuklu ürünler üretimi 70 tondan 3 bin 773 tona, yün üretimi 400 tondan 763 tona, ipek üretimi ise 2 tondan 31 tona çıktı. Bu gelişmelerin her biri Atatürk’ün kuruluşuna önayak olduğu, birçoğunun açılışına bizzat katıldığı ve çalışmalarını denetlediği onlarca fabrika sayesinde gerçekleşmiştir.
